Dyspozycja kierowcy to kluczowy element zarządzania czasem pracy w transporcie drogowym. Czym dokładnie jest? Jak ją prawidłowo rejestrować i rozliczać? Właściciele firm transportowych często spotykają się z wyzwaniami związanymi z interpretacją przepisów dotyczących gotowości kierowcy i jej wpływu na wynagrodzenie oraz organizację pracy. W tym poradniku znajdziesz kompleksowe informacje na temat dyspozycji kierowcy, jej definicji według przepisów prawa, symbolu na tachografie oraz powiązań z dyżurem i odpoczynkiem. Dzięki temu będziesz mógł skutecznie zarządzać czasem pracy swoich kierowców, minimalizując ryzyko naruszenia przepisów.
Czas dyżuru kierowcy – definicja, rejestracja i regulacje prawne
Dyspozycja kierowcy jest często zamiennie nazywana okresem gotowości, która to najczęściej pojawia się wtedy, gdy kierowca wybierze ją na tachografie. Za sprawą przełączników w urządzeniu rejestrującym kierowca ma możliwość wybrania poniższego symbolu w celu rozpoczęcia rejestrowania gotowości (dyspozycji). W rozporządzeniu 165 znajdujemy informacje na temat symbolu gotowości oraz miejsca, gdzie możemy znaleźć więcej informacji na temat definicji gotowości.
Zgodnie z dyrektywą 2002/15/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 11 marca 2002 r. w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonujących czynności w trasie w zakresie transportu drogowego okresy gotowości oznaczają:
– okresy inne niż te odnoszące się do przerw i okresów odpoczynku, podczas których pracownik wykonujący pracę w trasie nie jest zobowiązany pozostawać na swoim stanowisku pracy, ale musi być dostępny, aby odpowiedzieć na każde wezwanie do rozpoczęcia, lub kontynuowania jazdy lub wykonania innej pracy. W szczególności, do takich okresów gotowości należą okresy, w których pracownik wykonujący pracę w trasie towarzyszy pojazdowi transportowanemu promem lub koleją, jak również okresy oczekiwania na granicy lub wynikające z zakazu ruchu.
Okresy te i ich przewidywalna długość będą z góry znane przez pracownika wykonującego pracownika w trasie, to znaczy albo przed odjazdem, albo tuż przed właściwym rozpoczęciem odnośnego okresu, lub na mocy ogólnych warunków wynegocjowanych przez partnerów społecznych, lub na warunkach wynikających z ustawodawstwa Państw Członkowskich,
– dla pracowników wykonujących pracę w trasie, którzy jeżdżą w zespole, czas spędzony na siedzeniu obok kierowcy lub na kuszetce, gdy pojazd jest w ruchu;
Link do pełnej treści dyrektywy 2002/15/WE:
https://orka.sejm.gov.pl/Drektywy.nsf/all/32002L0015/$File/32002L0015.pdf
Link do pełnej treści rozporządzenia 165:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32014R0165
W artykule 6 rozporządzenia 561 czytamy, że okres gotowości powinien być także wprowadzony do tachografu, gdy kierowca jest dowożony do swojego pojazdu przez inną osobę (np. samochodem osobowym) lub z wykorzystaniem transportu publicznego (autobus, pociąg itd.).
5. Kierowca zapisuje jako inną pracę cały czas określony w art. 4 lit. e), a także cały czas spędzony na prowadzeniu pojazdu używanego do działalności zarobkowej nieobjętej zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia oraz zapisuje wszelkie okresy gotowości określone w art. 3 lit. b) dyrektywy 2002/15/WE zgodnie z art. 34 ust. 5 lit. b) pkt (iii) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 165/2014 (1). Zapisu tego dokonuje się ręcznie na wykresówce, na wydruku lub przy użyciu funkcji ręcznego wprowadzania danych do urządzenia rejestrującego.
Link do pełnej treści rozporządzenia 561:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02006R0561-20200820
Czas pracy kierowców a dyżur – definicja i zasady rozliczania
Dyspozycja kierowcy (gotowość) jest utożsamiane z jeszcze jednym zwrotem, mianowicie: dyżurem. Pojęcie dyżuru jest zdecydowanie częściej używane przez osoby związane z przygotowywaniem wynagrodzenia kierowców. Możemy zatem założyć, że zarówno gotowość, jak i dyspozycja będzie miało ten sam wydźwięk co dyżur. Na temat dyżuru komplet informacji znajdziemy w ustawie o czasie pracy kierowców. Z artykułu 9 możemy wyczytać, co jest dyżurem kierowcy w sześciu zawartych punktach tj.:
1. Czasem dyżuru jest czas, w którym kierowca pozostaje poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.
2. Do czasu dyżuru zalicza się przerwy przeznaczone na odpoczynek, o których mowa w art. 13.
3. W przypadku gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców, czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem jest czasem dyżuru.
4. Czas dyżuru nie może być wliczany do przysługującego kierowcy dobowego nieprzerwanego odpoczynku. Wykorzystywanie dobowego odpoczynku w pojeździe w sposób określony w art. 14 ust. 1 nie może być traktowane jako czas dyżuru.
5. Za czas dyżuru, o którym mowa w ust. 1, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, kierowcy przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego – wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia.
6. Za czas dyżuru, o którym mowa w ust. 2 i 3, kierowcy przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej w przepisach o wynagradzaniu obowiązujących u danego pracodawcy, nie niższe jednak niż w wysokości połowy wynagrodzenia określonego w ust. 5.
Aktywności kierowcy a czas odpoczynku i jazdy – kiedy powstaje dyżur?
Powyższe zapisy mówią o powstawaniu dyżuru w różnych sytuacjach związanych z czasem pracy kierowców. Dyżur pojawia się, gdy kierowca znajduje się w pojeździe w dowolnej miejscowości (w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę), a pojazd aktualnie nie uczestniczy w ruchu drogowym. W takim przypadku kierowca ma wybraną na tachografie opcję gotowości lub odpoczynku (symbol łóżka), przy czym okres ten nie jest częścią odpoczynku dziennego ani tygodniowego.
Okresy pozostawania do dyspozycji powstają także w sytuacji, gdy w pojeździe znajduje się dwóch kierowców, tworzących tzw. załogę. Wówczas, gdy pierwszy kierowca kontynuuje prowadzenie pojazdu, mając swoją kartę w slocie numer 1 tachografu, drugi kierowca, siedząc na fotelu pasażera, wkłada kartę do slotu numer 2. Dla pierwszego kierowcy w tym czasie rejestrowana jest jazda, natomiast dla drugiego – okres pozostawania do dyspozycji, który traktowany jest jako dyżur. Ostatnia sytuacja prowadząca do powstania dyżuru jest niewątpliwie najtrudniejszą z dotychczasowych, bowiem dotyczy artykułu 13, którego treść brzmi:
1. Po sześciu kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa może być dzielona na okresy krótsze trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie.
2. Przerwy, o których mowa w ust. 1, ulegają skróceniu o przerwę w pracy trwającą 15 minut, którą pracodawca jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi co najmniej 6 godzin.
Z punktu pierwszego dowiadujemy się, że w zależności od godzin pracy kierowcy przysługuje (lub nie) przerwa, czyli:
- od 0 do 6 godzin pracy → brak wymaganej przerwy
- od 6 do 9 godzin pracy → 30 minut przerwy
- powyżej 9 godzin pracy → 45 minut przerwy
Bardzo ważny jest tutaj określony czas na wykonanie powyższej wymaganej przerwy, o którym mówi artykuł 13 tj.: „wykorzystywane w trakcie sześciogodzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie”. Oznacza to, że kierowca rozpoczynający pracę o godzinie 6:00 powinien zrobić wymaganą przerwę do godziny 12:00 lub rozpocząć ją bezpośrednie o godzinie 12:00. Taki wariant jest niewątpliwie najbezpieczniejszy do wykonywania odpowiednich przerw. Artykuł 13 pozwala także na dzielenie wymaganej przerwy na okresy trwające minimum 15 minut. Oznacza to, że kierowca, który w danym dniu wie, że będzie pracował powyżej 9 godzin, może zrobić trzy przerwy piętnastominutowe w ciągu 6 godzin od rozpoczęcia pracy.
Przykład 1:
Kierowca rozpoczyna pracę o godzinie 7:30. Planowany czas zakończenia pracy to godzina 20:00. Jak prawidłowo wykonać przerwy wymagane artykułem 13 ustawy o czasie pracy kierowców? Kierowca będzie w pracy 12,5 godziny, czyli więcej niż 9 godzin, a to oznacza wymaganą przerwę w wysokości 45 minut.
9:00 – 9:15 → pierwsza przerwa
10:30 – 10:45 → druga przerwa
12:00 – 12:15 → trzecia przerwa
Powyżej przykład zrobienia wymaganej przerwy 45–minutowej w trzech „kawałkach”. Ostatnia przerwa jest robiona od godziny 12:00, a więc po 5,5 godzinie od rozpoczęcia pracy, która miała miejsce o 7:30. Oznacza to, że wszystkie trzy przerwy piętnastominutowe zostały wykonanie w trakcie 6 kolejnych godzin od rozpoczęcia pracy tj. zgodnie z przepisem. Nie oznacza to, że kierowca nie mógłby zrobić całej przerwy 45–minutowej na tak zwany raz (w całości). Najważniejsze, aby przerwa ta była wykonana do maksymalnie 12:30 lub rozpoczęta o 12:30 i trwała do godziny 13:15.
Kluczowe jest rozróżnienie pojęcia pracy kierowcy, a bycia w pracy. Nie jest to jednoznaczne przy ustalaniu wymaganej przerwy. Kierowca rozpoczynający pracę o 7:30 i kończący ją o 20:00 jest w pracy 12,5 godziny. Ile z tego czasu jest bezpośrednio pracą? O tym decydują zapisy na tachografie. Do sumy czasu pracy wliczać się będzie bowiem 4 elementy: czas jazdy, czas pracy innej oraz wszelkiego rodzaju przerwy (postoje, łóżka) trwające do 15 minut. Czwarty i zarazem ostatni element jest opisany w punkcie 2 artykułu 13 ustawy o czasie pracy kierowców i nawiązuje do artykułu 134 kodeksu pracy, czyli prawa do przerwy (śniadaniowej), który to zawsze wlicza się do sumy czasu pracy.
Chcesz lepiej zrozumieć przepisy dotyczące czasu pracy kierowcy? Zapisz się na nasze szkolenie i zdobądź praktyczną wiedzę od ekspertów! Czas pracy kierowcy – szkolenia dla firm transportowych 2025
Przykład 2:
Rozszerzmy zatem poznany wcześniej przykład o nowe informacje. Kierowca rozpoczął pracę o godzinie 7:30 i zakończył ją o godzinie 20:00. Na podstawie poniższych aktywności zarejestrowanych w tachografie określ jaką przerwę powinien wykonać zgodnie z artykułem 13 ustawy o czasie pracy kierowców i sprawdź, czy wykonał poprawnie przerwy w tym dniu.
7:30 – 8:00 → praca inna
8:00 – 9:00 → jazda
9:00 – 11:00 → gotowość
11:00 – 11:20 → postój
11:20 – 13:45 → jazda
13:45 – 14:00 → praca inna
14:00 – 15:00 → postój
15:00 – 17:30 → jazda
17:30 – 18:30 → praca inna
18:30 – 19:00 → postój
19:00 – 20:00 → jazda
Zaczynamy od zsumowania jazdy i pracy innej, bo to one m.in. wchodzą w skład sumy czasu pracy kierowcy:
7:30 – 8:00 → praca inna
8:00 – 9:00 → jazda
9:00 – 11:00 → gotowość
11:00 – 11:20 → postój
11:20 – 13:45 → jazda
13:45 – 14:00 → praca inna
14:00 – 15:00 → postój
15:00 – 17:30 → jazda
17:30 – 18:30 → praca inna
18:30 – 19:00 → postój
19:00 – 20:00 → jazda
30min + 1h + 2h25min + 15min + 1h30min + 1h + 1h = 7h40min
Kierowca nie ma zarejestrowanych żadnych przerw trwających poniżej 15 minut, zatem do wartości 7 godzin i 40 minut dodajemy 15 minut przerwy śniadaniowej, co daje łącznie 7 godzin i 55 minut pracy. Warto zauważyć, że z 12 godzin i 30 minut spędzonych w pracy, samej pracy było 7 godzin i 55 minut, co przekłada się na obowiązkową (wymaganą przez artykuł 13 ustawy o czasie pracy kierowców) przerwę w wysokości 30 minut!
Teraz najciekawsze: czy wykonane przerwy przez kierowcę zostały zrobione poprawnie względem obowiązującego przepisu (artykułu 13 ustawy)?
Kierowca wykonał przerwę trwającą 20 minut od 11:00 do 11:20, a więc w okresie 6 godzin od rozpoczęcia pracy i drugą przerwę od godziny 14:00 do 15:00 w wysokości 1 godziny. Ostatnia, trzecia przerwa przypadła na okres od 18:30 do 19:00 – trwała 30 minut.
Druga przerwa została rozpoczęta po 6,5 godzinach od rozpoczęcia pracy, a więc po 6 kolejnych godzinach, o których wcześniej pisałem. Mimo to przerwa ta jest brana pod uwagę przy analizowaniu poprawnie wykonanych przerw. Dlaczego? Świadczy o tym sam początek punktu 1 artykułu 13 tj.: „Po sześciu kolejnych godzinach pracy kierowcy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek (…)”. Gotowość, która trwała od 9:00 do 11:00 nie jest pracą i nie jest brana do sumy czasu pracy, zatem okres kolejnych godzin pracy jest o ten czas przesunięty i pozwala uwzględnić przerwę od 14:00 do 15:00 do tej wymaganej – 30 minut. Dlatego najbezpieczniej jest brać za pewnik 6 kolejnych zegarowych godzin od rozpoczęcia, aby nie musieć podczas jazdy myśleć o tym ile minut poszczególnych aktywności zostało zarejestrowane i które z tych aktywności mi „przesuwają” wymagane 6 godzin, a które nie. Jest to niezwykle trudne do analizowania, gdy musimy skupić się na jeździe.
Obowiązkowe przerwy w czasie jazdy i pracy kierowcy – jak uniknąć naruszeń?
W związku z powyższym: Kierowco jeżeli rozpoczynasz pracę o godzinie X pamiętaj, aby w czasie kolejnych 6 godzin od godziny rozpoczęcia wykonać przerwę 30 lub 45–minutową. Jeśli nie wiesz, którą masz zrobić (bo nie jesteś pewny czy będzie pracy / będziesz w pracy więcej niż 6 godzin, czy więcej niż 9), to proponuje Ci wykonaj bezpieczniejszą przerwę 45–minutową. Na raz lub podziel ją na dwie tj. 15 minut i 30 minut. Dlaczego tak? Bo zgodnie z rozporządzeniem 561 i wymaganymi przerwami zależnymi od czasu jazdy i tak musisz robić przerwę 45–minutową lub właśnie 15 minut + 30 minut. Upieczesz dwie pieczenie na jednym ogniu, zrobisz poprawnie przerwę względem rozporządzenia 561 i poprawnie względem artykułu 13 ustawy o czasie pracy kierowców. Niestety o przerwie wymaganej po czasie jazdy dowiesz się będąc w kabinie (na wyświetlaczu), a o tej z ustawy o czasie pracy kierowców już nie, dlatego nie bez powodu braki wymaganych przerw są tak częste. Odpowiedzialność finansową za źle zrobione przerwy ponosi tylko pracodawca. Zgodnie z obowiązującym taryfikatorem (załącznik 3 ustawy o transporcie drogowym) jest to kolejno dla źle zrobionej wymaganej przerwy 30–minutowej:
5.17. Skrócenie obowiązkowej przerwy w pracy w przypadku, gdy czas pracy wynosi od 6 do 9 godzin:
1) o czas do mniej niż 10 minut – 50 zł
2) o czas od 10 minut do mniej niż 20 minut – 100 zł – poważne naruszenie
3) o czas od 20 minut – 150 zł – bardzo poważne naruszenie
Dla źle zrobionej wymaganej przerwy 45 minutowej:
5.18. Skrócenie obowiązkowej przerwy w pracy w przypadku, gdy czas pracy wynosi powyżej 9 godzin:
1) o czas do mniej niż 15 minut – 50 zł
2) o czas od 15 minut do mniej niż 25 minut – 100 zł – poważne naruszenie
3) o czas od 25 minut – 150 zł – bardzo poważne naruszenie
Link do pełnej treści ustawy o czasie pracy kierowców:
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20040920879/U/D20040879Lj.pdf
Link do pełnej treści ustawy o transporcie drogowym:
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20011251371/U/D20011371Lj.pdf
Podsumowując, dyżur (gotowość, dyspozycja) może powstawać w wysokości 50% lub 100%, w zależności od okoliczności jego naliczenia, zgodnie z artykułem 9 ustawy o czasie pracy kierowców. W praktyce oznacza to konieczność prawidłowego zarządzania okresami pozostawania w gotowości oraz umiejętnego planowania czasu odpoczynku, tak aby spełniać wymagania wynikające z przepisów prawa.
Kierowcy powinni zwracać szczególną uwagę na rozpoczęcie pracy, momenty wykonywania innej pracy, jak również na czas prowadzenia pojazdu, gdyż każda z tych aktywności kierowcy wpływa na naliczanie dyżuru i godziny nadliczbowe. Istotne jest także uwzględnienie przyjętego rozkładu czasu pracy, aby uniknąć naruszeń przepisów i konsekwencji finansowych dla pracodawcy.
Jeżeli chcesz sprawdzić, czy Twoi kierowcy poprawnie radzą sobie z robieniem przerw oraz ile dyżuru generują, to koniecznie pobierz bezpłatną wersję demo naszego programu Tachospeed Expert, do którego link znajdziesz poniżej. Polecam zrobić raport kontrolny inspekcji drogowej lub raport kontrolny czasu pracy, żeby sprawdzić, czy czasem nie kryje się tam przykładowo taka niespodzianka.
Zachęcamy do śledzenia nas na Instagramie, Facebooku oraz obserwowanie strony internetowej Tachospeed. Znajduje się tam więcej informacji ze świata transportu, artykuły eksperckie, baza wiedzy czy szeroki wybór szkoleń.
