Czas pracy kierowcy jest to zbiór ustaleń, inaczej mówiąc regulacji, stworzonych na podstawie Ustawy z 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady, oraz Rozporządzenia 561/2006/WE z dnia 15 marca 2006 regulująca czas prowadzenia i umowy AETR z dnia 30 sierpnia 1999 r.
Dla podmiotu zajmującego się przewozem drogowym kierowców zatrudnionych bardzo ważne jest, aby kierowcy przestrzegali przepisów odnośnie jazdy, czasu oraz nieusprawiedliwionych postojów.
Ustawa jak i Rozporządzenie mówi o czasie pracy kierowców zawodowych, poruszających się pojazdami z tachografem. Obowiązkowi takiemu podlegają również kierowcy autobusów, kierowcy pojazdów, które są przystosowane do przewozu więcej niż dziewięciu osób łącznie z kierowcą, oraz pojazdów, których dopuszczalna masa całkowita z przyczepą lub naczepą przekracza 3,5 tony DMC. Regulacje te dotyczą zarówno transportu krajowego i międzynarodowego. Pracodawca powinien pilnować poprawności dokumentów potwierdzających czas pracy pracowników i tego ile dany kierowca wykonywał pracy, a ile było w tym samej jazdy. W ustawie zdefiniowano normy określające czas prowadzenia pojazdu po to, aby poruszanie się po drogach było bezpieczniejsze, nie tylko dla samych kierowców ciężarówek, ale również dla wszystkich uczestników ruchu drogowego, gdyż zmęczony kierowca to ogromne zagrożenie na drodze.
Spis treści
Czas jazdy, przerw i odpoczynków
Kierowcy poruszający się pojazdami z tachografem są zobowiązani do kontroli czasu pracy, tj. rejestrowania czasu jazdy, przerw i odpoczynków. Praca kierowców powinna odbywać się zgodnie z przepisami zawartymi w Ustawie o czasie pracy kierowcy jak również zgodnie z przepisami pakietu mobilności. Kierowcy kontrolują i dokumentują za pomocą tachografu cyfrowego lub analogowego czas pracy i odpoczynku od momentu rozpoczęcia pracy, czyli rozpoczęcia doby pracowniczej.
Do obowiązku kierowcy należy również kontrola poprawności działania tachografu, musi on monitorować, aby tachograf był sprawny, rejestrował poprawnie wszystkie aktywności i odpoczynki. W innym przypadku może narazić siebie i firmę na kary finansowe przewidziane w taryfikatorze, a finalnie nawet na utratę dobrej reputacji firmy transportowej.
Do kontroli powołane są służby kontrolujące, zgodnie z Ustawą o Transporcie Drogowym oraz Ustawie o Prawie o Ruchu Drogowym, są nimi: Inspekcja Transportu Drogowego, Państwowa Inspekcja Pracy, Policja. Kontroli mogą również dokonać: Służba Celna oraz Straż Graniczna.
Jeśli kierowca nie będzie stosował się do zasad kontroli czasu pracy, narazi siebie i firmę na kary, jeśli jeździ, na tak zwanym samozatrudnieniu również może zostać ukarany według taryfikatora kar.
Symbole stosowane do oznaczenia czynności kierowcy:
Co wchodzi w skład czasu pracy kierowcy?
W skład czasu pracy wlicza się nie tylko samą jazdę, ale również inne czynności. Poniżej zostały wyszczególnione te, które z nich zalicza się do czasu pracy kierowców:
- prowadzenie pojazdu;
- czynności związane z załadunkiem i rozładunkiem, czas oczekiwania na niego (również kontrola nad nim);
- zabezpieczenie towaru;
- czynności związane ze spedycją;
- obsługę pojazdu wraz z przyczepą;
- utrzymanie pojazdu w czystości;
- tzw. czynności administracyjne (uzupełnienie dokumentów transportowych);
- pomoc oraz nadzór nad osobami wsiadającymi i wysiadającymi z pojazdu.
Co nie wchodzi w skład czasu pracy kierowców?
- Nieusprawiedliwione postoje;
- czas dyżuru, jeśli kierowca nie wykonywał żadnej pracy;
- odpoczynek dobowy (jeśli nie został przerwany);
- przerwa w przerywanym systemie czasu pracy.
Na tę chwilę wyłączeni z obowiązku rejestracji czasu jazdy są kierowcy poruszający się pojazdami od 2,5 do 3,5 tony DMC, nie muszą oni rejestrować czasu jazdy za pomocą tachografu. Jednak za kilka lat, w związku ze zmianami wynikającymi z Pakietu Mobilności, również takie pojazdy zostaną włączone do obowiązku przestrzegania czasu pracy kierowcy, odpoczynków i przerw. Zmiany te planowane są do wprowadzenia już w połowie 2026 roku i będą one dotyczyć montażu tachografów piątej generacji zwanych inaczej tachografami inteligentnymi drugiej generacji. Zmiany te będą dotyczyć głównie transportu międzynarodowego. Na ten moment prace nad takimi tachografami jeszcze nie zostały ukończone.
Kierowcy tzw. busów od 2,5 tony DMC będą musieli więc stosować do rozporządzeń dotyczących czasu pracy kierowcy zawodowego. Będą musieli przestrzegać czasu jazdy i odpoczynków zgodnie z przepisami.
Pojazdy niepodlegające przepisom czasu pracy kierowców
Wyróżniamy również pojazdy, które nie podlegają przepisom czasu pracy kierowcy, w takim wypadku kierowcy nie muszą rejestrować czasu pracy i odpoczynków na tachografie. Poniżej wyszczególnione pojazdy:
- medyczne;
- wojskowe;
- zabytkowe;
- wolnobieżne;
- specjalistyczne;
- przewóz osób pojazdami na trasach regularnych, jeśli poruszają się one do 50 km (np. autobusy);
- pojazdy, które nie przekraczają dopuszczalnej masy całkowitej do 7,5 tony, a są wykorzystywane do niezarobkowego przewozu rzeczy;
- pojazdy, które są np. po naprawie w serwisie, są kontrolowane pod kątem dokonanej naprawy;
- pojazdy niedopuszczone jeszcze do ruchu;
- pojazdy nieporuszające się po drogach publicznych.
Wyłączone z rozporządzenia 561/2006/WE są pojazdy, które poruszają się tylko w obrębie terenu prywatnego np. placu budowy, różnego rodzaju terminali, kopalni. Zawsze w przypadku, gdy nie wyjeżdżają na drogi publiczne.
W takich sytuacjach jeśli jest zamontowany tachograf w pojeździe, powinno się przełączyć selektor tachografu na “OUT”, aby takich aktywności nie brać pod uwagę przy analizie czasu pracy kierowcy.
Jeśli pracownik danego serwisu przeprowadza jakikolwiek kurs pojazdem, który ma zamontowany tachograf, sam nie musi rejestrować czasu pracy, ale powinien przełączyć selektor na “OUT”, aby nie powstały naruszenia, za które będzie później musiał odpowiadać pracodawca i kierowca. Pracownik takiego warsztatu powinien również dokonać wydruku z tachografu z opisem danej sytuacji. Oczywiście Instytucje kontrolujące mają możliwość weryfikacji, czy czynności wykonywane na warsztacie, były przewozem drogowym.
Ustawa reguluje, ile czasu kierowca może pracować, ile powinien odpoczywać w ciągu dnia, w ciągu tygodnia, w ciągu kolejnych dwóch, czterech tygodni.
Dzienny czas prowadzenia
Dzienny czas prowadzenia pojazdu jest to wymiar czasu pracy, którego kierowca nie może przekroczyć. Wartością tą jest 9 godzin i jest to dobowy wymiar czasu jazdy, jest jednak pewne odstępstwo od tej zasady, dwa razy w tygodniu może się pojawić przedłużony wymiar czasu jazdy do 10 godzin.
Przerwy w czasie prowadzenia pojazdu
Kierowca w czasie jazdy powinien wykonać przerwy. Po każdym okresie prowadzenia pojazdu trwającym 4,5 godziny powinien wykonać przerwę trwającą 45 minut, może ją również podzielić na dwie części: na co najmniej 15 i 30 minut, z zachowaniem kolejności. Kierowcy przysługuje również przerwa śniadaniowa trwająca 15 minut, wynikająca z Kodeksu pracy. Przerwę taką zaliczamy do czasu pracy.
Czas pracy kierowcy – doba pracownicza
Innym zagadnieniem jest doba pracownicza. Jest to nieprzerwany okres 24 godzin, w których kierowca wykonuje pracę, przerwę i odpoczynek. Czas doby pracowniczej zaczyna się w momencie rozpoczęcia przez kierowcę pracy i nie zawsze oznacza to jazdę, gdyż do czasu pracy kierowcy zalicza się również czas, gdy pozostaje on w gotowości na stanowisku pracy, czy wykonuje inne czynności, czyli np. jeśli czeka na załadunek lub rozładunek.
Jeśli kierowca, wykonując przewóz drogowy, dokona zbyt krótkiego dobowego nieprzerwanego odpoczynku (regularnego lub skróconego), to generuje to naruszenie. Jazda kierowców zawodowych z kilku dni sumuje się do momentu wykonania kolejnego prawidłowego odpoczynku dobowego, dlatego tak ważne jest przestrzeganie norm w tym zakresie.
Tygodniowy czas pracy
Tygodniowy czas pracy kierowcy zaczyna się o godz. 00:00 w poniedziałek, a kończy się o godzinie 24:00 w niedzielę. Ta zasada jest sztywna. Są to powtarzające się cykle tygodniowe (tygodnie pracy). Według nich jest liczony czas pracy kierowcy łącznie z tygodniowym okresem odpoczynku.
Kierowca może prowadzić pojazd nie więcej niż 56 godzin w okresie tygodnia. Jest to wymiar 9 godzin jazdy dziennie. Dwa razy w tygodniu może wydłużyć ten czas do 10 godzin
Czas pracy dwutygodniowy
Kierowca w dwutygodniowym okresie czasu pracy, czyli w dwóch następujących po sobie tygodniach może prowadzić pojazd maksymalnie 90 godzin. Tak więc jeśli w pierwszym będzie prowadził np. dopuszczalne 56 godzin, to w następnym może prowadzić pojazd tylko 34 godziny, tak aby nie przekroczyć dopuszczalnej liczby właśnie tych 90 godzin jazdy w dwutygodniowym przedziale czasu, czyli przyjętym okresie rozliczeniowym, który regulują ustawy.
Praca w załodze
W transporcie drogowym w przypadku pracy w tzw. załodze obecność drugiego kierowcy przez pierwszą godzinę prowadzenia pojazdu przez pierwszego kierowcę nie jest obowiązkowa. Jeśli kierowcy jadą w załodze, to ich maksymalny dzienny okres pracy wynosi 30 godzin (czyli praca + odpoczynek), każdy z kierowców może prowadzić pojazd po 9 godzin; natomiast dwa razy w tygodniu mogą wydłużyć czas prowadzenia do 10 godzin. Odpoczynek dzienny powinien wynosić 9 godzin. Kierowcy poruszający się w załodze powinni udać się na odpoczynek w tym samym czasie. Czas, który drugi kierowca spędza, w pojeździe na miejscu pasażera jest czasem jego dyżuru, ten czas jest płatny 50% i jeśli drugi kierowca siedzący na miejscu pasażera nie pomaga w żaden sposób kierowcy prowadzącemu pojazd, to może on zaliczyć czas gotowości jako przerwę 45 minut. Jeśli się zmieniają, to kierowca, który prowadzi auto, powinien mieć zalogowaną kartę w pierwszym slocie, później gdy znów się zamienią, ponownie będą musieli zmienić miejsce logowania kart w tachografie, karta kierowcy, który prowadzi pojazd, zawsze musi być umieszczona w pierwszym slocie tachografu. Czas, który kierowcy poświęcą na zmianę kart w tachografie, zapisują jako praca inna.
Jeśli kierowcy nie wyjeżdżają razem z bazy firmy, drugi kierowca musi dołączyć najpóźniej w ciągu pierwszej godziny, aby można było mówić o jeździe w załodze. Powinni tego przestrzegać, aby nie wygenerować naruszenia. W momencie kiedy wsiądzie do pojazdu, powinien już zalogować kartę do tachografu i rejestrować swoją pracę (gotowość). Jeśli kierowca nie zaloguje karty, w przypadku kontroli drogowej przewoźnik może zostać ukarany mandatem karnym w wysokości 5000 zł.
Dzienny okres odpoczynku
Regularny dzienny okres odpoczynku to nic innego jak odpoczynek regularny trwający co najmniej 11 godzin, kierowca powinien taki odpoczynek odbywać w każdej dobie pracowniczej. Jednak istnieje jeszcze pojęcie odpoczynku dobowego skróconego i kierowca może taki odpoczynek skrócony odbyć trzy razy w tygodniu. Może to być odpoczynek dzienny skrócony trwający co najmniej 9 godzin.
Odpoczynek regularny wynoszący przynajmniej 11 godzin, kierowca może podzielić na dwie części: na 3 i na co najmniej 9 nieprzerwanych godzin.
Doba kierowcy rozpoczyna się w momencie rozpoczęcia jego pracy. Nie musi to być tylko i wyłącznie prowadzenie pojazdu, może on równie dobrze rozpocząć dobę innymi czynnościami, które zaliczają się do czasu pracy kierowcy.
Kiedy już wykona pracę inną i rozpoczyna jazdę, to powinien on w momencie włożenia karty kierowcy do tachografu zaznaczyć, fakt, że wykonywał pracę inną (tzw. wpis manualny). W ten sposób cały jego czas pracy w danej dobie zostanie zsumowany i poprawnie udokumentowany.
Kierowca musi zmieścić się, pracując i odpoczywając w przedziale godzinowym 24 godzin.
Rozróżnia się trzy różne odpoczynki dobowe:
- regularny, trwający co najmniej 11 godzin;
- skrócony, trwający co najmniej 9 godzin;
- dzielony, w dwóch częściach 3 i co najmniej 9 godzin.
Czas pracy kierowcy – czas wolny
Kierowca podczas każdego odpoczynku dobowego, jak również odpoczynku tygodniowego regularnego, czy skróconego może dowolnie dysponować swoim wolnym czasem. Nie musi wykonywać żadnych czynności związanych z jego pracą.
Regularny odpoczynek tygodniowy
Odpoczynek tygodniowy trwający 45 godzin, jest to tygodniowy odpoczynek regularny, który kierowca powinien rozpocząć nie później niż po zakończeniu kolejnych sześciu 24-godzinnych okresów, patrząc od końca poprzedniego tygodniowego okresu odpoczynku.
Regularny tygodniowy okres odpoczynku nie może być wykorzystany przez kierowcę w kabinie pojazdu.
Kierowca może odbyć pod rząd dwa skrócone regularne tygodniowe okresy odpoczynku, jeżeli przebywa poza granicami kraju siedziby firmy. Musi natomiast odbyć kolejne dwa odpoczynki regularne trwające przynajmniej 45 godzin.
W każdych kolejnych czterech tygodniach kalendarzowych kierowca musi zrealizować przynajmniej dwa odpoczynki tygodniowe regularne i dwa odpoczynki tygodniowe skrócone.
Po dwóch odpoczynkach tygodniowych skróconych, kolejny odpoczynek powinien być tygodniowy regularny, jednak musi być poprzedzony rekompensatą za skrócenia i poprzedzony odpoczynkiem dobowym. Ten odpoczynek musi być odbyty w miejscu zamieszkania lub siedziby firmy.
Przedłużony wymiar czasu jazdy
Kierowca może przedłużyć czas jazdy o maksymalnie 1 lub 2 godziny gdy powraca do bazy, lub do domu. Musi jednak udokumentować odstępstwa (wydłużenia) na wydruku z tachografu lub na wykresówce. Konieczna jest również rekompensata przedłużonego czasu jazdy wraz z odpoczynkiem co najmniej 9-godzinnym, rekompensata ta musi zostać wykonana przed końcem trzeciego tygodnia następującego po przedłużeniu jazdy.
Przedłużenie czasu jazdy o 2 godziny musi być poprzedzone 30 – minutową przerwą odbytą bezpośrednio przed rozpoczęciem tego okresu prowadzenia.
Odpoczynek tygodniowy skrócony
Odpoczynek tygodniowy skrócony trwający co najmniej 24 godziny, jest to odpoczynek skrócony, taki odpoczynek kierowca może wykonać zastępczo za regularny trwający 45 godzin. Kierowca może odbyć dwa takie skrócone odpoczynki w dwóch kolejnych tygodniach, ale musi je później zrekompensować.
Kierowca może odbyć dwa odpoczynki skrócone pod rząd, ale musi spełnić pewne warunki:
- odpoczynki skrócone tylko w transporcie międzynarodowym;
- oba odpoczynki tygodniowe skrócone muszą być wykonane poza granicami Polski (nie dotyczy przewozów wyłącznie na terenie Polski oraz w krajach AETR);
- po dwóch odpoczynkach tygodniowych skróconych, kolejny odpoczynek powinien być tygodniowy regularny, musi być poprzedzony rekompensatą za
- skrócenia i poprzedzony odpoczynkiem dobowym;
- odpoczynek musi być odbyty w siedzibie firmy lub miejscu zamieszkania.
Czas odpoczynku tygodniowego na przełomie tygodni
W przypadku gdy odpoczynek tygodniowy trwa na przełomie tygodni, to taki odpoczynek kierowca może zaliczyć jako regularny odpoczynek dobowy tylko do jednego z nich. Nie może on podzielić odpoczynku regularnego tygodniowego na dwa sąsiadujące tygodnie.
Prom lub kolej – odpoczynek dzienny na promie
Jak najbardziej kierowca może odbyć odpoczynek dobowy na promie lub na kolei.
Jeśli kierowca oczekuje np. na przeprawę promową, a jest to moment kiedy powinien odbyć dobowy odpoczynek, to może on go podzielić. Odbyć pierwszą część odpoczynku przed wjazdem na prom (wjazd i zjazd może trwać maks. 1 godzinę), resztę odpoczynku może odbyć na promie, może również dokończyć odpoczynek, po zjeździe z promu na najbliższym parkingu.
Aby mógł odbyć odpoczynek regularny trwający 45 godzin na promie lub przemieszczając się koleją, muszą zostać spełnione określone warunki:
- podróż kierowcy musi trwać co najmniej 8 godzin;
- kierowca musi mieć do dyspozycji kabinę sypialną na promie lub w pociągu (koję lub kuszetkę).
Pora nocna w czasie pracy kierowcy
Funkcjonują dwa pojęcia pory nocnej. Jedna z nich to pora odnosząca się do Kodeksu Pracy. Dotyczy wszystkich osób zatrudnionych na umowie o pracę. Jest to przedział godzinowy pomiędzy 21:00 a 7:00. Każdemu pracownikowi pracującemu w porze nocnej należy się dodatek do wynagrodzenia z tego tytułu.
Drugim pojęciem pory nocnej jest przedział 4 godzin w zakresie czasu pomiędzy 0:00 a 7:00 odnoszącym się do ustawy o czasie pracy kierowców. Każdy pracodawca wykonujący przewóz drogowy powinien ustalić zakres 4 godzin w przedziale czasowym 0:00 a 7:00 tzw. pory nocnej w regulaminie, obwieszczeniu, układzie zbiorowym lub określić w warunkach zatrudnienia.
Jeżeli kierowca wykona jakąkolwiek pracę: czy to jazdę, czy pracę inną w porze nocnej, nawet jeśli będzie to kilka minut, to czas pracy danego kierowcy pomiędzy dwoma kolejnymi okresami dziennego albo dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku nie może przekroczyć 10 godzin. Od podmiotu zatrudniającego kierowców zależy, jakie godziny nocne ustali, będzie to oczywiście zależne od tego, w jakich godzinach najczęściej kierowcy pracują, aby nie generować kolejnych ograniczeń. Jeśli kierowcy wcześnie wyjeżdżają, to przedział godzinowy na pewno będzie inny niż w przypadku, gdy wyjeżdżają później i później wracają.
Czas pracy kierowcy – bezpieczeństwo na drodze
Nasza firma przeprowadziła jakiś czas temu, eksperyment drogowy (oczywiście z zachowaniem wszelkich zasad bezpieczeństwa na przygotowanym do tego terenie) jak zachowuje się zmęczony kierowca. Okazało się, że rezultat jest niestety dokładnie taki sam, jakby pojazdem poruszał się kierowca pijany. Pokazuje to, jak ważny jest dzienny regularny okres odpoczynku, jak również czas odpoczynku tygodniowego. Bezwzględnie nikt nie powinien jeździć jeśli jest zmęczony, gdyż zagraża to zdrowiu i życiu innych użytkowników dróg.
Godziny nadliczbowe
Dobowe godziny nadliczbowe są to godziny ponad dobowy czas pracy wynikający z Ustawy o czasie pracy. Kierowca może wypracować takie godziny w wyjątkowych sytuacjach.
a) Godziny nadliczbowe – dodatek
Jeśli dobowe godziny nadliczbowe wynikają z potrzeby pracodawcy i zawarł on taką informację w regulaminie bądź układzie zbiorowym pracy, w umowie o pracę, to kierowca może je wykonać w większej ilości.
Według Kodeksu Pracy pracownik nie powinien przekraczać 150 godzin nadliczbowych, można zwiększyć jednak ten limit zgodnie z ustaleniami do 260 godzin.
Według Państwowej Inspekcji Pracy limit nadgodzin na rok jest to 416 godzin, liczba ta wynika z wymnożenia 52 tygodni i 8 godzin. Jest to największa możliwa liczba nadgodzin przy stuprocentowej frekwencji, tak więc jeśli odliczyć usprawiedliwione nieobecności w pracy z różnych powodów, to liczba nadgodzin zostanie pomniejszona.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przedstawia odmienne stanowisko i limit ten to:
384 godzin (pracownicy, którym przysługuje 20 dni urlopu wypoczynkowego);
376 godzin (pracownicy, którym przysługuje 26 dni urlopu wypoczynkowego).
Wiążące są jednak przepisy Państwowej Inspekcji Pracy.
Za nadgodziny pracownikowi przysługuje dodatek 50% lub 100% i jest on wypłacany dodatkowo do wynagrodzenia. Natomiast jeśli nie ma wzmianki w dokumentach o godzinach nadliczbowych, to kierowca może wykonać takie godziny nadliczbowe tylko w wyjątkowych przypadkach, tj. w przypadku:
- awarii;
- realnego zagrożenia życia lub zdrowia;
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
Kierowca nie może sam decydować, że wypracuje dodatkowe nadgodziny, jeśli nie zostało to wcześniej uregulowane z pracodawcą.
b) Godziny nadliczbowe – czas wolny
Kierowca za wypracowane godziny nadliczbowe może, zamiast dodatkowego wynagrodzenia otrzymać czas wolny:
jeśli odbywa się to na wniosek pracownika (czyli on wybiera, w jaki dzień chce wykorzystać godziny nadliczbowe) to za każdą przepracowaną godzinę nadliczbową, otrzymuje jedną wolną godzinę, czyli 1:1;
jeśli pracodawca narzuca pracownikowi odbiór nadgodzin, (czyli pracodawca wybierze dni, w które kierowca będzie mógł odebrać nadliczbowe godziny wolne od pracy) zamiast wypłaty wynagrodzenia za nadgodziny, powinien on otrzymać za każdą przepracowaną godzinę, półtorej godziny wolnego czasu, czyli 1:1,5.
Oczywiste jest, że pracownikowi przysługuje jedno z dwóch rozwiązań, tzn. wypłata dodatkowych pieniędzy lub udzielony czas wolny za wypracowane nadgodziny.
Rozróżnia się dwa rodzaje nadgodzin:
- dobowe;
- średniotygodniowe (w danym okresie rozliczeniowym).
Jeśli przekroczymy limit nadgodzin w okresie rozliczeniowym, to mówimy wtedy o godzinach średniotygodniowych. Nawet jeśli w jednym tygodniu nie przekroczymy normy czasu pracy, a w kolejnych tygodniach tak w przyjętym okresie rozliczeniowym, to mówimy o nadgodzinach średniotygodniowych.
Godziny dobowe nie są zaliczane do godzin średniotygodniowych.
Podsumowując wszystkie informacje, jakie zebraliśmy powyżej, z całą pewnością można stwierdzić, że mnogość przepisów dotyczących czasu pracy kierowców nie ułatwia prowadzenia firmy transportowej w codziennych realiach. Jednocześnie widmo wysokich kar za naruszenia, czy możliwość utraty dobrej reputacji powodują konieczność ich znajomości i wymagają weryfikacji ich przestrzegania przez kierowców.
